लिंग विचार

-

लिंगविचार    

लिंग, वचन व विभक्ती यांमुळे नामाच्या रुपात बदल होतो त्याला नामांचे विकरण असे म्हणतात.          
नामाच्या रूपावरून एखादी वस्तू वास्तविक अगर काल्पनिक पुरुषजातीची आहे की स्त्रीजातीची की दोन्हीपैकी कोणत्याही जातीची नाही असे ज्यावरून कळते त्याला त्या शब्दाचे लिंग असे म्हणतात.        
उदा.        
१. तो पुरुष. 
२. ती स्त्री. 
३. ते मूल.         
वरील प्रत्येक शब्दमागे आलेली तो, ती आणि ते ही सर्वनामे त्या त्या शब्दाची वेगवेगळी जात किंवा लक्षण दाखवतात. ह्याच लक्षणांना  लिंग असे म्हणतात.
मराठीत तीन लिंगे मानतात.  
१. पुल्लिंग  
२. स्त्रीलिंग  
३. नपुंसकलिंग          

पुल्लिंग         

प्राणीबाचक नामांतील पुरुष किंवा नरजातीचा बोध करून देणा-या शब्दाला पुरुषलिंगी, पुंलिंगी किंवा पुल्लिंगी असे म्हणतात.       
उदाहरणार्थ        
चुलता, शिक्षक, घोडा, चिमणा, मुंगळा इत्यादी.            

स्त्रीलिंग     

स्त्री किंवा मादी जातीचा बोध करून देणा-या शब्दांना स्त्रीलिंगी असे म्हणतात.           
उदाहरणार्थ       
चुलती, शिक्षिका, घोडी, चिमणी, मुंगी इत्यादी.  

नपुंसकलिंग 

निर्जीव वस्तुवाचक शब्दांवरून पुरुष किंवा स्त्री कोणत्याच जातीचा बोध होत नसेल तर त्या शब्दांना नपुंसकलिंगी असे म्हणतात.      
उदाहरणार्थ     
घर, वरण, पेन, तेज इत्यादी            
मराठीतील लिंग ओळखण्याची पद्धत पुढीलप्रमाणे आहे.   

प्राणीमात्रांमधील पुरुष किंवा नर यांचा उल्लेख आपण तो या शब्दाने करतो तर स्त्री किंवा मादी जातीचा उल्लेख ती या शब्दाने करतो.      

उदाहरणार्थ  
तो बाप, ती आई, तो घोडा, ती घोडी, तो पोपट, ती मैना इत्यादी

सजीव प्राण्यातील एखादा नर आहे किंवा मादी हे निश्चित सांगता येत तर त्याला नपुंसकलिंगी मानून त्याचा उल्लेख ते या शब्दाने करतात.  

उदाहरणार्थ   
ते कुत्रे, ते वासरू, ते पाखरू  इत्यादी

निर्जीव वस्तूंच्या बाबतीत काही वेळेस काल्पनिक पुरुषत्व व स्त्रीत्व लादून त्या वस्तूच्या मागे तो ती ते हे शब्द वापरून आपण लिंग ठरवतो.    

उदाहरणार्थ    
१. तो वाडा 
२. ती इमारत 
३. ते घर 
४. तो भात 
५. ती भाकरी 
६. ते वरण  
७. तो टाक
८. ती लेखणी
९. ते पेन
१०. तो दिवा 
११. ती पणती 
१२. ते तेज

लिंगभेदामुळे नामांच्या रुपात होणारा बदल       

नियम : १

'अ' कारान्त पुल्लिंगी प्राणीवाचक नामांचे स्त्रीलिंगी रूप 'ई' कारान्त होते व त्याचे नपुसकलिंगी 'ए' कारान्त होते.         

उदा :   
१. मुलगा - मुलगी - मूलगे
२. पोरगा - पोरगी - पोरगे
३. कुत्रा - कुत्री - कुत्रे 

नियम : २

काही प्राणीवाचक पुल्लिंग नामांना ईन प्रत्यय लागून त्यांचे स्त्रीलिंगी रूप होतात.            

उदा :  
१. सुतार - सुतारीन   
२. माळी - माळीन
३. तेली - तेलीन      
४. वाघ - वाघीन         

नियम : ३

काही प्राणीवाचक 'अ' कारान्त, पुल्लिंगी नामांची स्त्रीलिंगी रुपे 'ई' कारान्त होतात.      

 उदा :  
 १. हंस - हंसी     
 २. वानर - वानरी
 ३. बेडूक - बेडकी     
 ४. तरुण - तरुणी       

 नियम : ४

 काही आ कारान्त पुल्लिंगी पदार्थ वाचक नामांना ई प्रत्यय लावून त्यांची स्त्रीलिंगी रूप बनतात.       

 उदा :  
 १. लोटा - लोटी  
 २. खडा - खडी
 ३. सुरा - सुरी  
 ४. गाडा - गाडी  
 ५. दांडा - दांडी  
 ६. आरसा – आरशी           

 नियम : ५

 संस्कृतातून मराठी आलेल्या नामांची स्त्रीलिंगी रूप ई प्रत्यय लागून होतात.      

 उदा :  
 १. युवा - युवती   
 २. श्रीमान - श्रीमती
 ३. ग्रंथकर्ता - ग्रंथकर्ती            

 नियम : ६

 काही नामांची स्त्रीलिंगी रुपे स्वतंत्ररीतीने होतात.         

 उदा :  
 १. बाप - आई
 २. नवरा - बायको  
 ३. वर - वधु
 ४. मुलगा - सून  
 ५. राजा - राणी
 ६.दीर - जाऊ  
 ७. पती - पत्नी
 ८. पुत्र - कन्या  
 ९. भाऊ - बहीण
 १०. सासू - सासरा  
 ११. पिता - माता
 १२. पुरुष स्त्री
 १३. बोकड - शेळी
 १४. रेडा - म्हेस  
 १५. मोर - लांडोर  
 १६. बैल - गाय  
 १७. बोका - भाटी  
 १८. खोंड - कालवड    

नियम : ७

मराठीतील काही शब्द निरनिराळ्या लिंगात आढळतात.

उदा :                  
पुल्लिंगीस्त्रीलिंगीनपुंसकलिंगी
बागबाग-----
वेळवेळ-----
वीणावीणा-----
मजामजा-----
ढेकरढेकर-----
हरिणहरिणहरिण
तंबाखूतंबाखू-----
व्याधीव्याधी-----
पोरपोरपोर
संधीसंधी-----
मूलमूलमूल
नेत्रनेत्रनेत्र

नियम : ८

परभाषेतून आलेले शब्दांचे लिंग त्याच अर्थाच्या शब्दांच्या लिंगावरून ठरवितात. 

उदा :  
१. बुट (जोडा) - पुल्लिंगी  
२. क्लास (वर्ग) - पुल्लिंगी
३. पेन्सिल (लेखणी) - स्त्रीलिंग  
४. बुक (पुस्तक) - नपुंसकलिंगी  
५. कंपनी (मंडळी) - स्त्रीलिंगी
६. ट्रंक (पेटी) - स्त्रीलिंगी            

नियम : ९

सामासिक शब्दांचे लिंग हे शेवटच्या लिंगाप्रमाणे असते.

उदा :  
१. साखरभात - पुल्लिंगी
२. मिठभाकरी - स्त्रीलिंगी
३. भाजीपाला - पुल्लिंगी  
४. भाऊबहीण - स्त्रीलिंगी
५. देवघर - नपुसकलिंगी           

नियम : १०

काही नामे पुल्लिंगी व स्त्रीलिंगी असूनही उल्लेख पुल्लिंगीच करतात.          

उदा .
१. गरुड       
२. मासा        
३. सुरवड
४. साप        
५. होळ          
६. उंदीर      

नियम : ११

काही नामे पुल्लिंगी व स्त्रीलिंगी असूनही त्यांचा उल्लेख केवळ स्त्रीलिंगी करतात.            

उदा   
१. घुस      
२. पिसू       
३. माशी
४. ऊ          
५. सुसर      
६. खार
७. घार         
८. पाल



Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द

-
शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द अ अरण्याचा राजा वनराज अरण्याची शोभा वनश्री अपेक्षा नसताना अनपेक्षित अस्वलाचा वेळ करणारा दरवेशी अंग राखून काम करणारा अंगचोर अनुभव नसलेला अननुभवी अन्न देणारा अन्नदाता अग्नीची पूजा करणारा अग्नीपूजक अनेक गोष्टीत एकाच वेळी लक्ष पुरविणारा अष्टावधानी अचुक गुणकारी असे रामबाण अंतःकरणाला पाझर फोडणारे ह्रदयद्रावक अग्नी विझवल्यानंतर राहणारी पांढरी भुकटी राख अगदी न बोलणारा मुखस्तंभ अन्नाची भिक्षा मागणारा माधुकरी अतिशय सुंदर पुरुष मदनाचा पुतळा अतिशय मोठे प्रयत्न भगीरथ प्रयत्न अधाशीपणे तोंड भरून घेतलेला घास बोकना ,  बोकणा अतिशय वृद्ध झालेला माणूस पिकले पान अत्यंत रोड अशी व्यक्ती पाप्याचा पितर अत्यंत खोल (गूढ) मसलत करणारा पाताळयंत्री अतिशय दुर्मिळ असा आलेला अनुकूल योग पर्वणी अक्षर ओळख नसलेला निरक्षर अनेक पदार्थांच्या समुदायात जे उत्तम असेल ते नगदमाल अतिशय उग्र स्वरूप धारण करणारा नृसिंहावतार अर्थ न समजता केलेले पाठांवर पोपटपंची अगदी दुर्मिळ झालेली वस्तू किंवा व्यक्ती ..... उंबराचे फूल अतिशय लवकर रागावणारा शीघ्रकोपी अंधाच्या रात्रीचा पंधरवडा क...
Read more

मराठी भाषेचे वृत्त

-
वृत्त         वृत्त हे कवितारचनेचे एक प्रमाण आहे. भाषा हे आत्मप्रकटीकरणाचे साधन आहे. आपण आपल्या मनातील विचार, भावना, कल्पना भाषेद्वारेच व्यक्त करत असतो. याचे दोन प्रकार आहेत.             १) गद्य २) पद्य            १) गद्य :-       आपल्या मनात जसे विचार येत जातात ते जसेच्या तसे बोलून दाखविणे. आपल्या या स्वाभाविक बोलण्याला गद्य असे म्हणतात.          उदा. 'परमेश्वरा, मी जेथे जाईन, तेथे तू माझ्याबरोबर असतोस.        २) पद्य :-       हे विचार किंवा याच वाक्यातील शब्द काही ठरावीक क्रमाने लिहून ते सुरावर म्हणता येतील. अशा पध्दतीने त्याची रचना केली तर त्याला पद्य असे म्हणतात.      उदा. 'जेथे जातो तेथे, तू माझा सांगाती. मात्रा  :-                एखाद्या अक्षराचा उच्चार करण्यास जो कालावधी किंवा वेळ लागतो त्यास ‘मात्रा’ असे म्हणतात.  ...
Read more

जोड शब्द व त्याचे अर्थ

-
जोड शब्द व त्यांचे अर्थ जोड शब्द अर्थ अकट चिकट चोखंदळ अकट विकट अतिशय मोठा अकडं तिकडं अव्यवस्थित अकरनकर हट्टी, दुराग्रही अकराळ विकराळ भयंकर (अक्राळ विक्राळ) अकांड तांडव रागाने ओरड अक्कल बाज हुशार अगट चिगट मंद, आळशी अगड तगड क्षुल्लक वस्तू (सटरफटर) अगड तबड शिळेपाळे, जाडे भरडे अन्न अगल्या बगल्या आश्रित अग्निपरीक्षा अग्निदिव्य अगापिछा संबंधी अग्निपात्र इस्त्रीचे यंत्र अग्नियंत्र बंदूक, तोफ अघळ पघळ ऐस पैस, सैल अंगत पंगत मुलांचा एकत्र जेवणाचा प्रकार अचकट विचकट वाईट, अश्लील अचक बोचक गैर पद्धतीने, अस्ताव्यस्त अचकल दचकल वाईट अन्न अचका विचका गोंधळ, गुंतागुंत अचका गचका धसका, अपस्मार, फेफरे यांनी बसणारा हिसका अचट बोचट अर्धे मुर्धे, कमी जास्त अचडे बचडे लाडके मूल अचरट पचरट कोरडे, बेचव अजात शत्रु शत्रू नसलेला अटक चटक चेष्टा, खेळ अटक मटक खेळ अटपा आटप आवराआवर, निरवानिरव अटाअट वाण, उणीव, टंचाई अटापीट छळणूक, गांजणूक अटांग पटांग लांबलचक अठोनी वेठोनी पीळदार अटोकाट अत्यंत अडका अडकी गुंतागुंत, विघ्न अडगुण बडगुण फालतू वस्तू अडप झडप चोरून मारून, लपून छपून अडवा तिडवा वाक...
Read more